فایل ورد قابل ویرایش

فصل اول: كليات

جاي بسي خوش‏بختي است كه در سال‏هاي اخير، بحث بهره‏وري در كشور اهميت فراوان يافته و در محفل‏هاي گوناگون علمي، دانشگاهي و اجرايي از بهره‏وري سخن به ميان مي‏آيد. حتي برخي سازمان‏ها، گام‏هاي مثبتي در اين راه برداشته‏اند كه هرچند قابل قدرداني است، ولي كافي به نظر نمي‏رسد. ازاين‏رو، مي‏طلبد كه آهنگ رشد فرهنگ بهره‏وري بيش از گذشته، با شتاب بيشتري پي‏گيري شود. آنچه ضرورت پرداختن به موضوع را دو چندان مي‏سازد، دلايلي است كه به شرح آن مي‏پردازيم.

1. ضرورت بحث

الف) پايين بودن سطح بهره ‏وري

در حال حاضر، در برخي كشورهاي توسعه‏يافته با وجود محدوديت منابع، سرمايه‏گذاري‏هاي فراواني در راه بهبود بهره‏وري در سطوح ملي، منطقه‏اي، بخشي، سازمان‏ها، مؤسسه‏ها و حتي افراد انجام مي‏گيرد. اين كارها بسيار موفقيت‏آميز هم بوده است؛ به گونه‏اي كه آنها رشد و توسعه روزافزون خود را مرهون توجه و نگرش صحيح به اصل بهره‏وري مي‏دانند. در ايران، با وجود داشته‏هاي فراوان انساني و طبيعي، به ويژه مواد اوليه و انرژي و نيز تأكيد مستقيم و غيرمستقيم آموزه‏هاي آسماني اسلام و سنت‏هاي سازنده ملي بر بهره‏برداري بهينه از منابع و امكانات، ميزان بهره‏وري در بخش‏هاي مختلف جامعه در حد مطلوبي نيست.1 متأسفانه نبود آمار و اطلاعات دقيق و روشن هم اندازه‏گيري ميزان بهره‏وري را در همه امور دشوار مي‏سازد.

ب) نياز به حضور در صحنه جهاني با بهره‏گيري از فرصت‏ها

اگر قصد داريم در دنياي پررقابت امروزي، رونق اقتصادي، اجتماعي و زندگي بهتري داشته باشيم، لازم است به بهره‏وري بالايي برسيم. همگي بايد به طور فردي و اجتماعي براي افزايش بهره‏وري بكوشيم؛ زيرا ايستادگي و تداوم حيات در صحنه جهاني، مستلزم سرعت و دقت بيشتر است. اين مسئله براي ملت ما اهميت ويژه‏اي دارد؛ چون در سه دهه اخير، شاهد تحول‏هاي بزرگ اجتماعي، سياسي و اقتصادي از جمله انقلاب، جنگ، توطئه‏هاي استكبار جهاني و همچنين بلاياي طبيعي متعدد، مانند: سيل و زلزله بوده و فرصت‏هاي زيادي را از دست داده است.

ازاين‏رو، براي جبران ويراني‏ها، گرفتاري‏ها و رفع تنگناهاي موجود مانند: بي‏كاري، وجود يارانه‏هاي غيرمنطقي، محاصره اقتصادي، كمبود مسكن و ده‏ها مشكل ديگر بايد تلاش و نهضتي همه‏جانبه را آغاز كنيم و زمان را به همراه حفظ كيفيت و كميّت به بند كشيم. البته اين شدني نيست، جز با توجه به اصل بهره‏وري وگرنه رقابت‏هاي هولناك آينده، طومار هر كشوري را در هم خواهد پيچيد.

ج) محدوديت منابع طبيعي

در گذشته‏هاي نه‏چندان دور، به دليل پايين بودن جمعيت كشور و فراواني منابع طبيعي قابل دسترس، استفاده بهينه از منابع به صورت موضوعي اساسي مطرح نبود. انسان‏ها از منابع طبيعي نظير جنگل، آب، خاك و سوخت بدون آنكه محدوديتي اين منابع را تهديد كند، بهره‏برداري مي‏كردند. البته در مواردي كه محدوديت وجود داشت، مانند استفاده از آب در مناطق كويري، بهره‏وري از منابع رعايت مي‏شد. در عصر حاضر، با افزايش جمعيت و مصرف شتابان منابع، اين واقعيت رخ نموده كه نه تنها منابع محدود است، بلكه آيندگان نيز بايد از آن سهمي داشته باشند. ازاين‏رو، ادامه روند كنوني بهره‏برداري از منابع، افزون بر اينكه نسل آينده را در دسترسي به آنها با مشكل روبه‏رو خواهد ساخت، موجب وارد آمدن خسارت‏هاي جبران‏ناپذيري بر محيط زيست خواهد شد. از همه مهم‏تر، احساس محدوديت منابع، همواره تسلط آزمندانه را بر منابع تشديد خواهد كرد و سبب خواهد شد آنها هر روز مشكل‏تر و گران‏تر از روز پيش به دست آيند. با چنين وضعيتي، گسترش فرهنگ بهره‏وري، بهترين گزينه براي پاسخ به محدوديت منابع در آينده است.

2. اصطلاح‏شناسي بهره‏وري

اصطلاح رايج و شايع بهره‏وري (productivity) در فرهنگ لغت فارسي،1 به معناي بهره‏برداري، كام‏يابي و بافايدگي است و در پژوهش‏ها به معناي راندمان، بازدهي، مولّديت و باروري به كار مي‏رود. البته تعريف اصطلاحي اين واژه فراوان است و پيوسته جديدتر و كامل‏تر هم مي‏شود. برخي، بهره‏وري را در مفهوم اقتصادي آن در رابطه بين كميت و كيفيت كالاها و خدمات توليد شده و مقدار منابع مصرف شده مي‏دانند.2